Abstrakt
Zaburzenia ze spektrum autyzmu (ASD) zarówno w przypadku dorosłych i młodzieży są związane z zaburzeniami w zakresie teorii umysłu. Co z kolei pośrednio wpływa na społeczne tworzenie relacji międzyludzkich, a zatem również dotyczy relacji romantycznych. Pojawiające się trudności w relacjach romantycznych mogą być związane nie tylko z nieumiejętnością interpretowania stanów intrapsychicznych innych osób, ale również mogą być powiązane z trudnościami w integracji sensorycznej. Zarówno w kontekście nadwrażliwości jak i niewystarczającej wrażliwości w odbiorze percepcyjnym świata. w tym aspekcie proces terapeutyczny powinien wiązać się z opieką lub/i wsparciem sensorycznym. w związku z trudnościami w relacjach, obszar relacji romantycznych u osób z zaburzeniami ze spektrum autyzmu wydaje się być bardzo istotną sferą do wsparcia przez różne potwierdzone naukowo interwencje. Interwencje te powinny dotyczyć zarówno wspomaganie osób z ASD w trwaniu w relacji oraz w budowaniu intymnej i bliskiej relacji z partnerem. Ważnym obszarem w ramach interwencji również wydają się być: zmniejszanie lęku przed inicjacją relacji czy inicjacji aktu intymnego, a także procesem odkrywania własnej tożsamości seksualnej. Równie kluczowym obszarem wydaje się być edukacja seksualna zarówno w obszarze zagrożeń przed nadużyciami na tle seksualnym, ale także w sferze lepszego samopoznania u osób z ASD. Nadal niewiele interwencji jest w pełni metodologicznie poprawnie zweryfikowanych, w związku z czym nadal mało można powiedzieć o skuteczności terapii dla par, w których przynajmniej jeden z partnerów jest osobą z zaburzeniami ze spektrum autyzmu. Ważnym jest, aby temat randkowania i budowania relacji romantycznych wśród osób z ASD przestał być tematem tabu, a podejście terapeutyczne stało się dużo bardziej kompleksowe.
Bibliografia
Altschuler, M. R., Sideridis, G. D., Kala, S., Warshawsky, M., Gilbert, R., Carroll, D., Burger-Caplan, R., Faja, S. (2018). Measuring Individual Differences in Cognitive, Affective, and Spontaneous Theory of Mind Among School-Aged Children with Autism Spectrum Disorder. Journal of Autism and Developmental Disorders, 48(11), 3945–3957. https://doi.org/10.1007/s10803-018-3663-1
Apperly, I. A. (2012) What is “theory of mind”? Concepts, cognitive processes and individual differences. The Quarterly Journal of Experimental Psychology, 65(5), 825-839. https://doi.org/10.1080/17470218.2012.676055
Aνδρέου, Μ., Skrimpa, V. (2020). Theory of Mind Deficits and Neurophysiological Operations in Autism Spectrum Disorders: a review. Brain Sciences, 10(6), 393. https://doi.org/10.3390/brainsci10060393
Bamicha, V. Drigas, A. (2022). ToM i ASD: Relating theory of mind to the social-emotional and cognitive development of children with autism spectrum disorders. The use of information and communication technologies as an alternative form of intervention in AS. Technium Social Sciences Journal , 33, 42-72.
Baron-Cohen, S. (2010). Empathizing, systemizing, and the extreme male brain theory of autism. Progress in. Brain ResearchRes., 186, 167–175. https://doi.org/10.1016/B978-0-444-53630-3.00011-7
Beato-Fernández, L., Correia, M. (2022). Love and Intimate relationships in adolescents and adults with autism spectrum disorders. W: C. Pracana, M. Wang (red.), Psychological Applications and Trends. inScience Press (s. 282-286). https://doi.org/10.36315/2022inpact066
Bennett, M., Webster, A., Goodall, E., Rowland, S. (2018). Intimacy and romance across the autism spectrum: Unpacking the “Not interested in Sex” myth. W: Life on the Autism Spectrum. Springer (s. 195–211). https://doi.org/10.1007/978-981-13-3359-0_10
Brown, C. E., Sheerin, K. M., Quetsch, L. B., Borduin, C. M. (2023). Family–Friendship linkages in youths with autism spectrum disorder. Family Relations, 1–14. https://doi.org/10.1111/fare.12879
Carlson, S. M., Koenig, M. A., Harms, M. B. (2013). Theory of mind. Wiley interdisciplinary reviews. Cognitive science, 4(4), 391–402. https://doi.org/10.1002/wcs.1232
Clince, M., Connolly, L., Nolan, C. (2016). Comparing and Exploring the Sensory Processing Patterns of Higher Education Students With Attention Deficit Hyperactivity Disorder and Autism Spectrum Disorder. The American journal of occupational therapy : official publication of the American Occupational Therapy Association, 70(2). https://doi.org/10.5014/ajot.2016.016816
Dellapiazza, F., Michelon, C., Oreve, M. J., Robel, L., Schoenberger, M., Chatel, C., Vesperini, S., Maffre, T., Schmidt, R., Blanc, N., Vernhet, C., Picot, M. C., Baghdadli, A., ELENA study group (2020). The Impact of Atypical Sensory Processing on Adaptive Functioning and Maladaptive Behaviors in Autism Spectrum Disorder During Childhood: Results From the ELENA Cohort. Journal of autism and developmental disorders, 50(6), 2142–2152. https://doi.org/10.1007/s10803-019-03970-w
Derakhshanrad, S. A., Piven, E., Ghoochani, B. Z. (2022). The relationship between sensory experiences and social functioning in children with autism spectrum disorder. International Journal of Developmental Disabilities, 1–9. https://doi.org/10.1080/20473869.2022.2128553
Dubreucq, M., Dubreucq, J. (2021). Toward a Gender-Sensitive Approach of Psychiatric Rehabilitation in Autism Spectrum Disorder (ASD): a Systematic Review of Women Needs in the Domains of Romantic Relationships and Reproductive Health. Frontiers in psychiatry, 12, 630029. https://doi.org/10.3389/fpsyt.2021.630029
Dunn, W. (1997). The Impact of Sensory Processing Abilities on the Daily Lives of Young Children and Their Families: a Conceptual Model. Infants and Young Children, 9, 23-35. https://doi.org/10.1097/00001163-199704000-00005
Engelhard, E. S., Vulcan, M. (2021). The Potential Benefits of Dance movement therapy in Improving couple Relations of Individuals Diagnosed with Autism Spectrum Disorder -A Review. Frontiers in Psychology, 12. https://doi.org/10.3389/fpsyg.2021.619936
Exell, R., Hilari, K., Behn, N. (2020). Interventions that support adults with brain injuries, learning disabilities and autistic spectrum disorders in dating or romantic relationships: a systematic review. Disability and Rehabilitation, 44(12), 2567–2580. https://doi.org/10.1080/09638288.2020.1845824
Gilmour, L., Schalomon, P. M., Smith, V. (2012). Sexuality in a community based sample of adults with autism spectrum disorder. Research in Autism Spectrum Disorders, 6(1), 313–318. https://doi.org/10.1016/j.rasd.2011.06.003
Gonthier, C., Longuépée, L., Bouvard, M. (2016). Sensory Processing in Low-Functioning Adults with Autism Spectrum Disorder: Distinct Sensory Profiles and Their Relationships with Behavioral Dysfunction. Journal of Autism and Developmental Disorders, 46(9), 3078–3089. https://doi.org/10.1007/s10803-016-2850-1
Hilton, C., Graver, K., LaVesser, P. (2007). Relationship between social competence and sensory processing in children with high functioning autism spectrum disorders. Research in Autism Spectrum Disorders, 1(2), 164–173. https://doi.org/10.1016/j.rasd.2006.10.002
Kasari, C., Patterson, S. (2012). Interventions addressing social impairment in autism. Current psychiatry reports, 14(6), 713–725. https://doi.org/10.1007/s11920-012-0317-4
Kern, J. K., Garver, C. R., Carmody, T., Andrews, A. A., Trivedi, M. H., Mehta, J. A. (2007). Examining sensory quadrants in autism. Research In Autism Spectrum Disorders, 1(2), 185–193. https://doi.org/10.1016/j.rasd.2006.09.002
Koegel, L.K., Detar, W.J., Fox, A., Koegel, R.L. (2014). Romantic Relationships, Sexuality, and Autism Spectrum Disorders. W: F. Volkmar, B. Reichow, J. McPartland (red.), Adolescents and Adults with Autism Spectrum Disorders. New York: Springer. https://doi.org/10.1007/978-1-4939-0506-5_5
Mazurek, M. O., Petroski, G. F. (2015). Sleep problems in children with autism spectrum disorder: examining the contributions of sensory over-responsivity and anxiety. Sleep medicine, 16(2), 270–279. https://doi.org/10.1016/j.sleep.2014.11.006
Misailidi, P. (2003). Children’s Theory of Mind. Athens: TYPOTHITO.
Parchomiuk, M. (2018). Sexuality of Persons with Autistic Spectrum Disorders (ASD). Sexuality and Disability, 37(2), 259–274. https://doi.org/10.1007/s11195-018-9534-z
Stokes, M. A., Kaur, A. (2005). High-functioning autism and sexuality. Autism, 9(3), 266–289. https://doi.org/10.1177/1362361305053258
Strunz, S., Schermuck, C., Ballerstein, S., Ahlers, C. J., Dziobek, I., Roepke, S. (2016). Romantic Relationships and Relationship Satisfaction Among Adults With Asperger Syndrome and High-Functioning Autism. Journal of Clinical Psychology, 73(1), 113–125. https://doi.org/10.1002/jclp.22319
Syu, Y. C., Huang, P. C., Wang, T. Y., Chang, Y. C., Lin, L. Y. (2020). Relationship Among Sensory Over-Responsivity, Problem Behaviors, and Anxiety in Emerging Adults with Autism Spectrum Disorder. Neuropsychiatric disease and treatment, 16, 2181–2190. https://doi.org/10.2147/NDT.S270308
Tseng, M. H., Fu, C. P., Cermak, S. A., Lu, L., Shieh, J. Y. (2011). Emotional and behavioral problems in preschool children with autism: Relationship with sensory processing dysfunction. Research in Autism Spectrum Disorders, 5(4), 1441-1450. https://doi.org/10.1016/j.rasd.2011.02.004
Ujiie, Y., Takahashi, K. (2022). Associations between self-reported social touch avoidance, hypersensitivity, and autistic traits: Results from questionnaire research among typically developing adults. Personality and Individual Differences, 184, 111186. https://doi.org/10.1016/j.paid.2021.111186
Urban, T. M., Douglas, R. R. (2024). Occupational Therapists’ Role in Sexual Education for Teens and Young Adults Living with Autism Spectrum Disorder. The Open Journal of Occupational Therapy, 12(1), 1-4. https://doi.org/10.15453/2168-6408.2093
WHO (2018). ICD-11. Pobrano z https://icd.who.int.
Zelazo, P. D., Jacques, S., Burack, J. A., Frye, D. (2002). The relation between theory of mind and rule use: Evidence from persons with autism-spectrum disorders. Infant and Child Development, 11(2), 171–195. https://doi.org/10.1002/icd.304