Słowa kluczowe
ASD
zachowania trudne
terapeuci autyzmu autism
ASD
challenging behavior
autism therapists
Jak cytować
Abstrakt
Zachowania trudne, takie jak agresja, autoagresja, odmowa współpracy czy nadmierne reakcje emocjonalne, są częstym wyzwaniem w pracy z osobami z zaburzeniami ze spektrum autyzmu (ASD). Celem artykułu jest analiza percepcji tych zachowań przez terapeutów pracujących z osobami z ASD, z uwzględnieniem ich doświadczeń, wyzwań i strategii radzenia sobie. Badanie przeprowadzono w oparciu o strategię jakościową, wykorzystując wywiady pogłębione z terapeutami osób w spektrum autyzmu. Wyniki wskazują, że zachowania trudne są najczęściej postrzegane jako efekt deficytów w komunikacji, trudności w regulacji emocji oraz przeciążenia sensorycznego. Terapeuci zwracają uwagę na konieczność stosowania zindywidualizowanego podejścia, opartego na budowaniu przewidywalności, współpracy z rodziną i dostosowywaniu środowiska terapeutycznego. Jednocześnie wskazano na istotny wpływ pracy z zachowaniami trudnymi na dobrostan emocjonalny terapeutów oraz podkreślono potrzebę rozwijania praktyk terapeutycznych i programów szkoleniowych, które uwzględniają specyfikę pracy z osobami z ASD i wspierają specjalistów w ich codziennych wyzwaniach.
Bibliografia
Biernat, R. (2014). Metody i techniki terapeutycznego oddziaływania i wspomagania dzieci z zaburzeniami i deficytami rozwojowymi w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym. Społeczeństwo. Edukacja. Język, 2, 7–28.
Bombińska-Domżał, A. (2019). Zaburzenia ze spektrum autyzmu – analiza różnic i podobieństw głównych nurtów terapeutycznych: behawioralnego, poznawczego i neurorozwojowego w praktyce edukacyjnej. Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Paedagogica, 12, 5–20.
Borecka, I. (2008). Biblioterapia formą terapii pedagogicznej (Wyd. 2 uzup.). Wałbrzych: Wydawnictwo Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej im. Angelusa Silesiusa.
De La Cruz, R. V. (2020). Exploring the Real-Life Experiences of Regular Teachers Handling Children with Autism in Inclusive Setting. The Educational Review, USA, 4(7),
-149. https://doi.org/10.26855/er.2020.07.001
Emerson, E. (2001). Challenging Behaviour. Analysis and Intervention in People with Learning Difficulties. Cambridge: Cambridge University Press
Flick, U. (2012). Projektowanie badania jakościowego. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Gadamer H.-G., Baran B., (2007). Prawda i metoda: zarys hermeneutyki filozoficznej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Gara, J. (2016). Idea interdyscyplinarności i interdyscyplinarna natura wiedzy pedagogicznej. Forum Pedagogiczne, 4(1), 35–54.
Gluźniewicz, J., Łukasiewicz, I. (2022). Challenging behaviour diagnosis of persons with intellectual disability and autism. Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Humanitas w Sosnowcu. Pedagogika, 24, 71–91.
Gosztyła, T., Prokopiak, A., Pasternak, J. (2019). Radzenie sobie ze stresem a rozwój potraumatyczny rodziców dzieci ze spektrum autyzmu. Edukacja – Technika – Informatyka, nr specjal, 46–52. https://doi.org/10.15584/eti.2019.5.5
Iqbal, F., Fatima, M., Aftab, M. J., Naseer, A., Buzdar, A., Khurshid, M. M. (2023). Challenges Faced by the Teachers in Managing Anti-Social and Challenging Behavior of Children with Autism Spectrum Disorder: Contemporary Case of South Punjab. OEconomia, 6(1), 152–168.
Jung, M., Lee, E. (2020). Specialised teachers’ perceptions on the management of aggressive behaviours in children and adolescents with autism spectrum disorders. International journal of environmental research and public health, 17(23), 1-13.
Kopeć, D. (1999). Zachowanie autoagresywne osób z niepełnosprawnością intelektualną. Poznań: Bajt.
Korporowicz, M. (2018). Z doświadczeń w pracy z dziećmi z dysfunkcjami rozwojowymi przejawiającymi zachowania agresywne i autoagresywne. Psychologia Wychowawcza, 56(14), 273–282
Kossewska, J. (2020). Bringing up a child with autism. Parental stress and burnout syndrome in a time perspective context. Wychowanie w Rodzinie, 23(2), 179-195. https://doi.org/10.34616/wwr.2020.2.179.195
Książek, J. (2024). Dostosowanie przestrzeni i procesu kształcenia dla uczniów z zaburzeniami ze spektrum autyzmu w warunkach szkoły integracyjnej i ogólnodostępnej. Zeszyty Naukowe Pedagogiki Specjalnej, 17, 81-93.
Kubacka-Jasiecka, D. (1996). Adaptacyjno-obronne mechanizmy i funkcje młodzieżowych zachowań agresywnych, W: A. Frączek, I. Pufal-Struzik (red.), Agresja wśród dzieci i młodzieży. Kielce: Wydawnictwo Pedagogiczne ZNP.
Łaba-Hornecka, A. (2016). Biblioterapia i jej wpływ na zachowania komunikacyjne dzieci z autyzmem, Niepełnosprawność. Dyskursy pedagogiki specjalnej, 23, 212-222.
Mierzejewska, K., Godlewska, M. (2020). Wykorzystanie metody TUS w praktyce szkolnej. (Materiały szkoleniowe). Warszawa: Ośrodek Rozwoju Edukacji.
Miński, R. (2017). Wywiad pogłębiony jako technika badawcza. Możliwości wykorzystania IDI w badaniach ewaluacyjnych. Przegląd Socjologii Jakościowej, 13(3), 30–51. https://doi.org/10.18778/1733-8069.13.3.02
Nadachewicz, K. (2018). Zachowania trudne dzieci autystycznych – sposoby przezwyciężania. W: J. Kamińska (red.), Wyzwania edukacji specjalnej w XXI wieku (s. 75–88). Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.
Niemiec, S. (2018) Teorie zachowań trudnych w kontekście psychospołecznego funkcjonowania osób z niepełnosprawnością intelektualną. Biblioteka Współczesnej Myśli Pedagogicznej, 7, 130-141.
Obuchowska, I. (2004). Problemowe zachowania uczniów, W: K. Kruszewski (red.), Sztuka nauczania. Czynności nauczyciela. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Pisula, E. (2010). Autyzm – przyczyny, symptomy, terapia. Gdańsk: Wydawnictwo Harmonia.
Pomorska, K. (2014). Wybrane zagadnienia dotyczące metod i narzędzi używanych w skutecznej terapii autyzmu. W: M. Zielińska (red.), Rodzina miejscem integralnego rozwoju i wychowania (s. 215–230). Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek.
Przetacznik-Gierowska, M., Tyszkowa, M. (2018). Psychologia rozwoju człowieka. Tom 1. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Reber, A.S., Reber, E.S. (2008). Słownik Psychologii. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
Różycki, W. (2012). Jakość życia osoby agresywnej z autyzmem w kontekście społecznym. Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Paedagogica, 2, 343-347.
Sawaściuk, E. (2003). Autoagresja. Czasopismo Niebieska Linia, 2.
Schopler, E., Reichler, R., Basford, A., Lansing, M., Marcus, L.,(1995). Zindywidualizowana ocena i terapia dzieci autystycznych oraz dzieci z zaburzeniami rozwoju. Tom 3. Ćwiczenia edukacyjne dla dzieci autystycznych. Gdańsk: Stowarzyszenie Pomocy Osobom Autystycznym.
Schütz, A., Jabłońska, B., Manterys, A. (2012). O wielości światów: szkice z socjologii fenomenologicznej. Kraków: Zakład Wydawniczy „Nomos”.
Smith, B.J., Fox L., za: A. Lew-Koralewicz, (2018). Zachowania trudne a satysfakcja z życia matek dzieci i młodzieży w niepełnosprawnością. Niepełnosprawność – zagadnienia, problemy, rozwiązania, 2(27), 54-65.
Sotirovska, A. (2019). Dziecko ze spektrum autyzmu w przedszkolu – strategie radzenia sobie z uczniem autystycznym i z Zespołem Aspergera. Prace Naukowe Wyższej Szkoły Zarządzania i Przedsiębiorczości z siedzibą w Wałbrzychu, 47(1), 67–82.
Stachyra, K. (2020). Muzykoterapia – rozprawa z mitami. Ars Inter Culturas, 8, 293–304.
Stawicka, M. (2008). Autodestruktywność dziecięca w świetle teorii przywiązania. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM.
Suchowierska, M., Ostaszewski, P., Bąbel, P. (2012). Terapia behawioralna dzieci z autyzmem. Teoria, badania i praktyka stosowanej analizy zachowania. Sopot: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Szajek, J. (2012). Rola arteterapii w twórczej resocjalizacji nieletnich. Poznań: UAM.
Świderek, A., Kierzkowska, I. (2023). Arteterapia jako forma wspomagania funkcjonowania społecznego dziecka z autyzmem. Studium indywidualnego przypadku. Studia Gdańskie. Wizje i Rzeczywistość, 19, 56–75.
Winczewska-Wiktor, A., Badura-Stronka, M., Steinborn, B. (2019). Stereotypie ruchowe. Neurologia Dziecięca, 28(56), 45–49. https://doi.org/10.20966/chn.2019.56.440
Zawadzka, D., Rymarczuk, A., Bugaj, R. (2014). Ocena skuteczności integracji sensorycznejoraz metody ruchu rozwijającego Weroniki Sherbornew usprawnianiu funkcjonowania psychomotorycznego dzieci z autyzmem. Fizjoterapia, 22(1), 3-17.
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Prawa autorskie (c) 2025 Zeszyty Naukowe Pedagogiki Specjalnej