Abstrakt
Artykuł porusza kwestie interakcji osób z niepełnosprawnością intelektualną z systemem sprawiedliwości, wskazując na liczne bariery, z jakimi mierzy się ta grupa społeczna. Zwraca uwagę na ograniczenia poznawcze i społeczne, które wpływają na zdolność osób z niepełnosprawnością intelektualną do pełnoprawnego uczestnictwa w procesach prawnych. System prawny nie zawsze uwzględnia ich specyficzne potrzeby, co skutkuje nierównym traktowaniem i nieodpowiednimi procedurami. W artykule przedstawiono analizę sytuacji osób z niepełnosprawnością intelektualną zarówno w roli świadków, ofiar, jak i oskarżonych, podkreślając ich szczególną podatność na manipulacje oraz narażenie na niesprawiedliwe traktowanie. Osoby z niepełnosprawnością intelektualną napotykają na brak dostosowanych procedur oraz dyskryminujące przepisy prawne. Osoby te często nie w pełni rozumieją konsekwencje swoich działań. Zaprezentowano konkretne propozycje zmian, takie jak dostosowanie procedur prawnych, organizowanie szkoleń dla osób pracujących w wymiarze sprawiedliwości oraz wdrożenie indywidualnego podejścia do takich spraw. Celem artykułu jest nie tylko zwiększenie świadomości na temat barier i trudności, z jakimi osoby z niepełnosprawnością intelektualną mierzą się w kontakcie z systemem sprawiedliwości, ale również przedstawienie działań, które mogłyby poprawić ich sytuację prawną i społeczną.
Bibliografia
Belzyt, J., Połom, M. (2017). Osoba niepełnosprawna intelektualnie uwikłana w proces resocjalizacji. Niepełnosprawność. Dyskursy pedagogiki specjalnej, 28, 119–132.
Błaszczak-Banasiak, A., Majdzińska, K., Zima-Parjaszewska, M., Konieczny, I., Sosik, N., Tędziagolska, M., Walczak, B., Kolegium redakcyjne w Zespole do spraw Równego Traktowania w Biurze Rzecznika Praw Obywatelskich. (2016). Dostęp osób z niepełnosprawnościami do wymiaru sprawiedliwości - analiza i zalecenia. Warszawa: Biuro Rzecznika Praw Obywatelskich.
Braun, P. (2013). Osoba niepełnosprawna w izolacji penitencjarnej. Niepełnosprawność – zagadnienia, problemy, rozwiązania, 2(7), 129–151.
Budnik, A. (2017). Prawa osób z niepełnosprawnością intelektualną w świetle europejskiego i polskiego ustawodawstwa. Ars Educandi, (14), 103–126. https://doi.org/10.26881/ae.2017.14.07
Kurlak, I. (2016). Więzienna służba zdrowia w trosce o stan osób przewlekle chorych, zaburzonych i niepełnosprawnych. Forum Pedagogiczne, 1, 283–296. https://doi.org/10.21697/fp.2016.1.19
Leśniak, J. (2020). Społeczne postrzeganie osób z niepełnosprawnością intelektualną. Państwo i Społeczeństwo, 1, 27–41. https://doi.org/10.34697/2451-0858-pis-2020-1-00
Mróz, K. (2020). „Prizonizacja” osób z niepełnosprawnością intelektualną jako przesłanka wykluczenia społecznego w kontekście underclass. W: A. Drabarz (red.), Aksjologiczne i prawne aspekty niepełnosprawności (s. 235–254). Białystok: Temida 2. https://doi.org/10.15290/aipan.2020.16
Pawelczak, K. (2021). Niepełnosprawność intelektualna – w stronę modyfikacji kontekstów teoretycznych. Szkoła Specjalna, 82(5), 347–359. https://doi.org/10.5604/01.3001.0015.6295
Pieńkowska, E., Fornalik, I. (2018). Przesłuchiwanie świadków z niepełnosprawnością intelektualną. Dziecko Krzywdzone. Teoria, badania, praktyka, 17(4), 116–142.
Przybysz-Zaremba, M. (2020). Wspomaganie komunikacji osób z niepełnosprawnością intelektualną – przegląd wybranych metod ze wskazówkami w tle. W: L. Kataryńczuk-Mania (red.), Emisja głosu w przestrzeni edukacyjnej, artystycznej i terapeutycznej (s. 287-299). Zielona Góra: Wydawnictwo PIXEL.
Wołowicz-Ruszkowska, A. (2012). Wsparcie osób z upośledzeniem umysłowym w stopniu umiarkowanym i znacznym (w tym z zespołem Downa) i/lub niepełnosprawnościami sprzężonymi oraz głębokim stopniem upośledzenia umysłowego II. Warszawa: Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych.
NETOGRAFIA
Olszewska, J. (2023). Dziecko z niepełnosprawnością intelektualną w świetle literatury przedmiotu. Pobrano dnia 17 grudnia 2024 roku z https://pedagogika-specjalna.edu.pl/oligofrenopedagogika/dziecko-z-niepelnosprawnoscia-intelektualna-w-swietle-literatury-przedmiotu/
Pawluć, A. (2018). Prawo a niepełnosprawni. Dlaczego osoby upośledzone trafiają do więzienia? Pobrano dnia 15 grudnia 2024 roku z
https://prawo.gazetaprawna.pl/artykuly/1102466,jacek-zalewski-o-niepelnosprawnych.html
Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych (2024). Program „Aktywny samorząd” w 2025 roku. Pobrano dnia 28 kwietnia 2025 roku z https://www.pfron.org.pl/aktualnosci/szczegoly-aktualnosci/news/program-aktywny-samorzad-w-2025-roku/
Polskie Stowarzyszenie na rzecz Osób z Niepełnosprawnością Intelektualną (2025). Centrum Komunikacji dla Osób z Niepełnosprawnościami. Pobrano dnia 28 kwietnia 2025 roku z https://psoni.org.pl/projekty/centrum-komunikacji-dla-osob-z-niepelnosprawnosciami/
Rojek-Socha, P. (2018). Niepełnosprawni intelektualnie skazani na więzienie. Pobrano dnia 17 grudnia 2024 roku z https://www.prawo.pl/prawnicy-sady/niepelnosprawni-intelektualnie-skazani-na-wiezienie,74779.html
Rzecznik Praw Obywatelskich. (2017). Raport RPO: W polskich więzieniach są osoby upośledzone, które nie powinny tam trafiać. TOK FM. Pobrano dnia 17 grudnia 2024 roku z https://www.tokfm.pl/Tokfm/7,102433,21046479,raport-rpo-w-polskich-wiezieniach-sa-osoby-uposledzone-ktore.html
AKTY PRAWNE
Kodeks cywilny z dnia 23 kwietnia 1964 r. (Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93 z późn. zm.).
Kodeks karny wykonawczy z dnia 6 czerwca 1997 r. (Dz.U. 1997 nr 90 poz. 557 z późn. zm.).
Kodeks postępowania cywilnego z dnia 17 listopada 1964 r. (Dz.U. 1964 nr 43 poz. 296 z późn. zm.).
Kodeks rodzinny i opiekuńczy z dnia 25 lutego 1964 r. (Dz.U. 1964 nr 9 poz. 59 z późn. zm.).

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Prawa autorskie (c) 2025 Zeszyty Naukowe Pedagogiki Specjalnej