Keywords
special pedagogue
autism
role of special pedagogues
school pedagogika specjalna
pedagog specjalny
autyzm
rola pedagoga specjalnego
szkoła
How to Cite
Abstract
The aim of this article is to highlight the significance of special educators’ competencies in working with students on the autism spectrum. The text addresses issues such as the role of the special educator and the nature of autism spectrum disorder. The authors focus on the competencies of special educators, analyzing their importance and practical application in supporting students with ASD. The article identifies and discusses key competencies necessary for effectively working with children on the spectrum. These are further examined in the context of specific challenges encountered in everyday educational practice, including sensory difficulties, deficits in communication and social interaction, and the occurrence of challenging behaviors. The article also explores the functioning of students with ASD in school and peer environments. It emphasizes the essential domains of special educators’ competencies diagnostic, therapeutic, communicative, and interpersonal as crucial for supporting students’ development and for adapting the educational environment to their needs. Furthermore, it underscores the importance of individualized educational and therapeutic approaches and presents the role of the special educator as a coordinator of support activities aimed at fostering inclusion and the social development of children with ASD.
References
American Psychiatric Association, DSM-5 Task Force. (2013). Diagnostic and statistical manual of mental disorders: DSM-5™ (5th ed.). American Psychiatric Publishing, Inc. https://doi.org/10.1176/appi.books.9780890425596
Bednarczyk, H., Koprowska, D., Kupidyra, T., Symela, K., Woźniak, I. (2014). Opracowanie standardów kompetencji zawodowych. Radom: Instytut Technologii Eksploatacji - Państwowy Instytut Badawczy.
Biedrzycka, M. (2013). Sylwetka idealnego pedagoga specjalnego. Zeszyty Naukowe Pedagogiki Specjalnej, 6, 10-12.
Bombińska-Domżał, A. i Oleńska-Pawlak, T. (2010). Pedeutologiczna perspektywa kształcenia integracyjnego-kontekst uwarunkowań współpracy nauczycieli. W: M. Klaczak (red.), Integracja edukacyjna: oczekiwania i rzeczywistość (s. 64-92). Kraków: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Pedagogicznego.
Bombińska-Domżał, A., Cierpiałowska, T., Lubińska-Kościółek, E., Niemiec, S., Kossewska, J. (2020). Szkoła inkluzyjna jako przestrzeń (nie) przyjazna sensorycznie dla uczniów z zburzeniami ze spektrum autyzmu w opinii nauczycieli szkół inkluzyjnych. Edukacja, 153(2). https://doi.org/10.24131/3724.200201
Danielewicz, D. (2022). Dorośli w spektrum autyzmu–specyfika funkcjonowania, potrzeby, ograniczenia, możliwości. Psychologia Wychowawcza, 66(24), 23-35. https://doi.org/10.5604/01.3001.0016.0962
DSM-5 (b.d.). Pobrano dnia 11 lutego 2025 roku z https://my.clevelandclinic.org/health/articles/24291-diagnostic-and-statistical-manual-dsm-5
Dyduch, E. (2021). Profesjonalizm współczesnego pedagoga specjalnego. W: P. Majewicz (red.), Współczesne tendencje w rehabilitacji osób z niepełnosprawnością (s. 65-90). Kraków: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Pedagogicznego.
Godawa S. (2015). Pedagogika specjalna Gestalt w pracy z osobami z niepełnosprawnością intelektualną. Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Humanitatis. Pedagogika, 11, 47-56.
Grzegorzewska, M. (1946). Listy do młodego nauczyciela. Kraków: Wydawnictwo APS.
Kirejczyk, K. (1981). Upośledzenie umysłowe – Pedagogika. Warszawa: Wydawnictwo PWN.
Kisielewska-Meller, J. (2021). Kompetencje pedagoga w responsywnych oddziaływaniach a efektywność terapii dzieci z zaburzeniami ze spektrum autyzmu. Interdyscyplinarne konteksty pedagogiki specjalnej (33), 21-32.
Kocuj, M. (2008). Pedagog specjalny we współczesnej rzeczywistości edukacyjnej.
W: Z. Palak, A. Bujnowska (red.), Kompetencje pedagoga specjalnego. Aktualne wyzwania teorii i praktyki. Lublin: Wydawnictwo UMCS
Kupisiewicz, M. (2013). Pedagog specjalny, W: Słownik pedagogiki specjalnej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Kupisiewicz, M. (2016). Pedagog specjalny - człowiek o wyjątkowych predyspozycjach osobowościowych, profesjonalista posiadający rozległą, interdyscyplinarną wiedzę i umiejętności. Studia z Teorii Wychowania, 7(4), 173-186.
Majewicz P., Sikorski J. (2024). Pedagog specjalny w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach – nowe stanowisko specjalisty w polskim systemie edukacji w opinii nauczycieli. Journal of Modern Science, 1(55), 582-596.
Majewicz, P. (2014). Osobowość pedagoga specjalnego jako główne źródło powodzenia w pracy z dzieckiem niepełnosprawnym - współczesne implikacje koncepcji Marii Grzegorzewskiej. W: E. Dyduch, A. Mikrut, J. Zielińska (red.), Idee Marii Grzegorzewskiej jako inspiracje rozwoju współczesnej pedagogiki specjalnej (s. 140-147). Wydawnictwo Naukowe UP.
Oleńska-Pawlak, T. (1996). Kompetencje pedagoga specjalnego w nowoczesnej koncepcji kształcenia. W: J. Wyczesany, H. Kosętka (red.), System kształcenia pedagogów specjalnych. Ciągłość i możliwości zmian (s. 59-62). Kraków: Wydawnictwo Naukowe WSP.
Olszak, A. (2001). Psychopedagogiczne kompetencje nauczycieli szkół specjalnych. Lublin: Wydawnictwo UMCS.
Olszewski, S. (2017). Obraz profesji pedagoga specjalnego (na podstawie definicji formułowanych przez pedagogów specjalnych). Niepełnosprawność. Dyskursy pedagogiki specjalnej, (27), 85-103.
Osińska, N. (2019). Pedagog specjalny w polityce oświatowej we współczesnej Polsce. Facta Simonidis, nr 1 (12). S. 193-215.
Palak, Z., Papuda-Dolińska, B. (2014). Samoaktualizacja jako istotny wymiar kompetencji zawodowych pedagoga specjalnego. Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowka, 2(XXVII), 10-27.
Pisula, E. (2010). Autyzm. Przyczyny. Symptomy. Terapia. Gdańsk: Wydawnictwo Harmonia.
Pisula, E. (2012). Autyzm. Od badań mózgu do praktyki psychologicznej. Gdańsk: GWP.
Plutecka, K. (2005). Obraz pedagoga specjalnego w aspekcie nowoczesnych paradygmatów pedeutologicznych. Szkoła specjalna, (1), 113-119.
Pudłowska, E. (2021). Trudności adaptacyjne ucznia z zespołem Aspergera w szkole ponadpodstawowej. Journal of Modern Science, 46(1), 143-158.
Rozporządzenie Ministra Edukacji i Nauki z dnia 22 lipca 2022 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie zasad udzielania i organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych szkołach i placówkach, Dz.U. 2022 poz. 1594.
Seligman, M. E. (2005). Prawdziwe szczęście. Psychologia pozytywna a urzeczywistnienie naszych możliwości trwałego spełnienia. Poznań: Media Rodzina.
Światowa Organizacja Zdrowia (1997). Międzynarodowa statystyczna klasyfikacja chorób i problemów zdrowotnych – rewizja dziesiąta (ICD-10): Klasyfikacja zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania. Warszawa: Instytut Psychiatrii i Neurologii.
Szempruch, J. (2012). Nauczyciel w warunkach zmiany społecznej i edukacyjnej. Kraków: Oficyna Wydawnicza Impuls.
Szymczak, M. (red.). (1979). Słownik języka polskiego. Warszawa: PWN.
Wołosiuk, B. (2012). Pedagog specjalny w procesie edukacji i rehabilitacji. W: A. Błasiak, E. Dybowska, N. Pikuła (red.), Pedagog i pracownik socjalny wobec wyzwań współczesności (s. 62- 88). Kraków: Wydawnictwo WAM.
Woźniak, M. (2018). Uczniowie ze spektrum autyzmu w szkole ogólnodostępnej. Analiza trudnych zachowań. Roczniki pedagogiczne, 10(4), 107-120. http://dx.doi.org/10.18290/rped.2018.10.4-9
Zaorska, M. (2012). Rola i miejsce pedagoga specjalnego w kreowaniu działalności edukacyjno-terapeutycznej. Acta Universitatis Nicolai Copernici Pedagogika, 28, 13–24. https://doi.org/10.12775/AUNC_PED.2012.001
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-ShareAlike 4.0 International License.
Copyright (c) 2025 Scientific Journal of Special Education