Słowa kluczowe
special pedagogue
autism
role of special pedagogues
school pedagogika specjalna
pedagog specjalny
autyzm
rola pedagoga specjalnego
szkoła
Jak cytować
Abstrakt
Celem artykułu jest ukazanie znaczenia kompetencji pedagogów specjalnych w pracy z uczniami ze spektrum autyzmu. Tekst porusza takie zagadnienia jak: rola pedagoga specjalnego oraz zaburzenie, jakim jest spektrum autyzmu. Autorki koncentrują się na zagadnieniu kompetencji pedagoga specjalnego, analizując ich znaczenie oraz praktyczne zastosowanie w pracy z uczniami ze spektrum autyzmu. W artykule wyszczególnione i omówione zostały kluczowe kompetencje niezbędne do efektywnego wspierania dzieci z ASD. Ponadto uwzględniono je w kontekście specyficznych wyzwań, z jakimi pedagodzy specjalni spotykają się w codziennej pracy z uczniami, w tym trudności sensorycznych, deficytów w zakresie komunikacji i interakcji społecznych oraz występowania zachowań problemowych u uczniów. Artykuł porusza również specyfikę funkcjonowania osób z ASD w środowisku szkolnym i rówieśniczym. Wskazano kluczowe obszary kompetencji pedagoga specjalnego – diagnostyczne, terapeutyczne, komunikacyjne i interpersonalne – niezbędne do efektywnego wspierania rozwoju uczniów oraz dostosowywania środowiska edukacyjnego do ich potrzeb. Artykuł podkreśla znaczenie indywidualizacji procesu edukacyjno-terapeutycznego oraz roli pedagoga jako koordynatora działań wspierających, ukierunkowanych na inkluzję i rozwój społeczny dziecka z ASD.
Bibliografia
American Psychiatric Association, DSM-5 Task Force. (2013). Diagnostic and statistical manual of mental disorders: DSM-5™ (5th ed.). American Psychiatric Publishing, Inc. https://doi.org/10.1176/appi.books.9780890425596
Bednarczyk, H., Koprowska, D., Kupidyra, T., Symela, K., Woźniak, I. (2014). Opracowanie standardów kompetencji zawodowych. Radom: Instytut Technologii Eksploatacji - Państwowy Instytut Badawczy.
Biedrzycka, M. (2013). Sylwetka idealnego pedagoga specjalnego. Zeszyty Naukowe Pedagogiki Specjalnej, 6, 10-12.
Bombińska-Domżał, A. i Oleńska-Pawlak, T. (2010). Pedeutologiczna perspektywa kształcenia integracyjnego-kontekst uwarunkowań współpracy nauczycieli. W: M. Klaczak (red.), Integracja edukacyjna: oczekiwania i rzeczywistość (s. 64-92). Kraków: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Pedagogicznego.
Bombińska-Domżał, A., Cierpiałowska, T., Lubińska-Kościółek, E., Niemiec, S., Kossewska, J. (2020). Szkoła inkluzyjna jako przestrzeń (nie) przyjazna sensorycznie dla uczniów z zburzeniami ze spektrum autyzmu w opinii nauczycieli szkół inkluzyjnych. Edukacja, 153(2). https://doi.org/10.24131/3724.200201
Danielewicz, D. (2022). Dorośli w spektrum autyzmu–specyfika funkcjonowania, potrzeby, ograniczenia, możliwości. Psychologia Wychowawcza, 66(24), 23-35. https://doi.org/10.5604/01.3001.0016.0962
DSM-5 (b.d.). Pobrano dnia 11 lutego 2025 roku z https://my.clevelandclinic.org/health/articles/24291-diagnostic-and-statistical-manual-dsm-5
Dyduch, E. (2021). Profesjonalizm współczesnego pedagoga specjalnego. W: P. Majewicz (red.), Współczesne tendencje w rehabilitacji osób z niepełnosprawnością (s. 65-90). Kraków: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Pedagogicznego.
Godawa S. (2015). Pedagogika specjalna Gestalt w pracy z osobami z niepełnosprawnością intelektualną. Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Humanitatis. Pedagogika, 11, 47-56.
Grzegorzewska, M. (1946). Listy do młodego nauczyciela. Kraków: Wydawnictwo APS.
Kirejczyk, K. (1981). Upośledzenie umysłowe – Pedagogika. Warszawa: Wydawnictwo PWN.
Kisielewska-Meller, J. (2021). Kompetencje pedagoga w responsywnych oddziaływaniach a efektywność terapii dzieci z zaburzeniami ze spektrum autyzmu. Interdyscyplinarne konteksty pedagogiki specjalnej (33), 21-32.
Kocuj, M. (2008). Pedagog specjalny we współczesnej rzeczywistości edukacyjnej.
W: Z. Palak, A. Bujnowska (red.), Kompetencje pedagoga specjalnego. Aktualne wyzwania teorii i praktyki. Lublin: Wydawnictwo UMCS
Kupisiewicz, M. (2013). Pedagog specjalny, W: Słownik pedagogiki specjalnej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Kupisiewicz, M. (2016). Pedagog specjalny - człowiek o wyjątkowych predyspozycjach osobowościowych, profesjonalista posiadający rozległą, interdyscyplinarną wiedzę i umiejętności. Studia z Teorii Wychowania, 7(4), 173-186.
Majewicz P., Sikorski J. (2024). Pedagog specjalny w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach – nowe stanowisko specjalisty w polskim systemie edukacji w opinii nauczycieli. Journal of Modern Science, 1(55), 582-596.
Majewicz, P. (2014). Osobowość pedagoga specjalnego jako główne źródło powodzenia w pracy z dzieckiem niepełnosprawnym - współczesne implikacje koncepcji Marii Grzegorzewskiej. W: E. Dyduch, A. Mikrut, J. Zielińska (red.), Idee Marii Grzegorzewskiej jako inspiracje rozwoju współczesnej pedagogiki specjalnej (s. 140-147). Wydawnictwo Naukowe UP.
Oleńska-Pawlak, T. (1996). Kompetencje pedagoga specjalnego w nowoczesnej koncepcji kształcenia. W: J. Wyczesany, H. Kosętka (red.), System kształcenia pedagogów specjalnych. Ciągłość i możliwości zmian (s. 59-62). Kraków: Wydawnictwo Naukowe WSP.
Olszak, A. (2001). Psychopedagogiczne kompetencje nauczycieli szkół specjalnych. Lublin: Wydawnictwo UMCS.
Olszewski, S. (2017). Obraz profesji pedagoga specjalnego (na podstawie definicji formułowanych przez pedagogów specjalnych). Niepełnosprawność. Dyskursy pedagogiki specjalnej, (27), 85-103.
Osińska, N. (2019). Pedagog specjalny w polityce oświatowej we współczesnej Polsce. Facta Simonidis, nr 1 (12). S. 193-215.
Palak, Z., Papuda-Dolińska, B. (2014). Samoaktualizacja jako istotny wymiar kompetencji zawodowych pedagoga specjalnego. Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowka, 2(XXVII), 10-27.
Pisula, E. (2010). Autyzm. Przyczyny. Symptomy. Terapia. Gdańsk: Wydawnictwo Harmonia.
Pisula, E. (2012). Autyzm. Od badań mózgu do praktyki psychologicznej. Gdańsk: GWP.
Plutecka, K. (2005). Obraz pedagoga specjalnego w aspekcie nowoczesnych paradygmatów pedeutologicznych. Szkoła specjalna, (1), 113-119.
Pudłowska, E. (2021). Trudności adaptacyjne ucznia z zespołem Aspergera w szkole ponadpodstawowej. Journal of Modern Science, 46(1), 143-158.
Rozporządzenie Ministra Edukacji i Nauki z dnia 22 lipca 2022 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie zasad udzielania i organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych szkołach i placówkach, Dz.U. 2022 poz. 1594.
Seligman, M. E. (2005). Prawdziwe szczęście. Psychologia pozytywna a urzeczywistnienie naszych możliwości trwałego spełnienia. Poznań: Media Rodzina.
Światowa Organizacja Zdrowia (1997). Międzynarodowa statystyczna klasyfikacja chorób i problemów zdrowotnych – rewizja dziesiąta (ICD-10): Klasyfikacja zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania. Warszawa: Instytut Psychiatrii i Neurologii.
Szempruch, J. (2012). Nauczyciel w warunkach zmiany społecznej i edukacyjnej. Kraków: Oficyna Wydawnicza Impuls.
Szymczak, M. (red.). (1979). Słownik języka polskiego. Warszawa: PWN.
Wołosiuk, B. (2012). Pedagog specjalny w procesie edukacji i rehabilitacji. W: A. Błasiak, E. Dybowska, N. Pikuła (red.), Pedagog i pracownik socjalny wobec wyzwań współczesności (s. 62- 88). Kraków: Wydawnictwo WAM.
Woźniak, M. (2018). Uczniowie ze spektrum autyzmu w szkole ogólnodostępnej. Analiza trudnych zachowań. Roczniki pedagogiczne, 10(4), 107-120. http://dx.doi.org/10.18290/rped.2018.10.4-9
Zaorska, M. (2012). Rola i miejsce pedagoga specjalnego w kreowaniu działalności edukacyjno-terapeutycznej. Acta Universitatis Nicolai Copernici Pedagogika, 28, 13–24. https://doi.org/10.12775/AUNC_PED.2012.001
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Prawa autorskie (c) 2025 Zeszyty Naukowe Pedagogiki Specjalnej