Samoocena i poczucie koherencji a satysfakcja z pracy pedagogów specjalnych – raport z badań wstępnych

Self-esteem and sense of coherence and job satisfaction of special education teachers – a preliminary research report

Monika Kusek
ORCID: 0009-0005-4996-7735
Uniwersytet Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie

Izabela Możdżeń
ORCID: 0009-0003-7774-1704
Uniwersytet Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie

Dominik D. Strzelecki
ORCID: 0000-0003-4675-2462
Instytut Pedagogiki Specjalnej
Uniwersytet Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie

Abstrakt:

Praca z osobami o specjalnych potrzebach rozwojowych i edukacyjnych oraz wysokie oczekiwania społeczne względem kadry pedagogicznej, stawiają przed pedagogami specjalnymi szereg wyzwań zarówno zawodowych, jak i osobistych. W porównaniu z nauczycielami pracującymi w szkołach ogólnodostępnych, pedagodzy specjalni częściej napotykają sytuacje stresujące oraz obciążające emocjonalnie w miejscu pracy. Dotychczasowe doniesienia badawcze wskazują jednak, że samoocena i poczucie koherencji mogą pełnić rolę bufora chroniącego przed wypaleniem zawodowym, a nawet wspierać wyższą satysfakcję z wykonywanej pracy. Celem przeprowadzonego badania było wykazanie związku pomiędzy samooceną i poczuciem koherencji a satysfakcją z pracy. W badaniu wykorzystano następujące narzędzia: Skalę Samooceny (SES), Kwestionariusz Orientacji Życiowych (SOC-29) oraz Skalę Satysfakcji z Pracy. W badaniu udział wzięło 65 pedagożek specjalnych w wieku od 23 do 60 lat (M=39,0; SD=10,3). Wyniki ujawniły istnienie liniowego związku między samooceną i poczuciem zrozumiałości, zaradności, sensowności oraz ogólnym wynikiem koherencji a satysfakcją z pracy. Otrzymane rezultaty pozwalają przypuszczać, że adekwatnie wysoka samoocena i poczucie koherencji są źródłem zadowolenia z pracy.

Słowa kluczowe: samoocena, poczucie koherencji, satysfakcja z pracy, pedagog specjalny

Abstract:

The work with people with special developmental and educational needs, and the high societal expectations of teaching staff, present special educators with a number of both professional and personal challenges. Compared to teachers working in mainstream schools, special educators are more likely to encounter stressful and emotionally taxing situations in the workplace. However, previous research reports indicate that self-esteem and sense of coherence can act as a buffer against professional burnout and even support higher job satisfaction. The aim of the study conducted was to demonstrate the relationship between self-esteem and sense of coherence and job satisfaction. The following tools were used in the study: Self-Esteem Scale (SES), Sense of Coherence Scale (SOC-29) and Job Satisfaction Scale. Sixty-five female special educators aged between 23 and 60 years (M=39.0; SD=10.3) participated in the study. The results revealed a linear relationship between self-esteem and sense of comprehensibility, manageability, meaningfulness and overall coherence score and job satisfaction. The results obtained suggest that adequately high self-esteem and sense of coherence are a source of job satisfaction.

Key words: self-esteem, sense of coherence, job satisfaction, special education teacher

Bibliografia:

• Antonovsky, A. (1995). Rozwikłanie tajemnicy zdrowia. Jak radzić sobie ze stresem i nie zachorować. Warszawa: Fundacja IPN.
• Bashir, R., Shahzad, S., Khalid, M., Farooqi, S. M. (2018). Correlation of Self-Esteem, Job Satisfaction and Psychological Well-Being among Special Education Teachers. AL-Qalam, 23(1), 512-522.
• Borkowska, S. (2010). Równowaga między pracą a życiem pozazawodowym. Acta Universitatis Lodziensis. Folia Oeconomica, 240, 5-44.
• Chodkowska, M. (2008). Socjopedagogiczne aspekty współpracy pedagoga specjalnego z rodzicami dziecka niepełnosprawnego. W: Z. Palak (red.) Pedagog specjalny w procesie edukacji, rehabilitacji i resocjalizacji, Lublin: Wydawnictwo UMCS.
• Diener, E., Emmons, R.A., Larsen, R.J., Griffin, S. (1985). The Satisfaction With Life Scale. Journal of Personality Assessment, 49, 71–75. http://dx.doi.org/10.1207/s15327752jpa4901_13
• Dyduch, E., Baran, J. (2021). Pedagog specjalny jako refleksyjny praktyk i innowator w kontekście aktualnych wyzwań cywilizacyjnych, kształcenia akademickiego oraz pracy pedagogicznej. Konteksty Pedagogiczne, 2(17), 11–25. https://doi.org/10.19265/kp.2021.2.17.316
• Dykcik, W. (2010). Kontrowersje wokół oceny kompetencji i efektywności funkcjonowania pedagogów specjalnych zatrudnionych w szkolnictwie dla uczniów z niepełnosprawnością intelektualną, W: W. Dykcik (red.), Tendencje rozwoju Pedagogiki specjalnej. Osiągnięcia naukowe i praktyka (z perspektywy 50-lecia pracy pedagogicznej z osobami z niepełnosprawnością). Poznań: Wydawnictwo Naukowe PTP.
• Dziurzyński, K. (2019). Wypalenie zawodowe nauczycielek edukacji przedszkolnej i wczesnoszkolnej. Journal of Modern Science, 41(2), 11-38. https://doi.org/10.13166/jms/109736
• Dzwonkowska, I., Lachowicz-Tabaczek, K., Łaguna, M. (2008). Samoocena i jej pomiar. Polska adaptacja skali SES M. Rosenberga. Podręcznik. Warszawa: Pracownia Testów Psychologicznych.
• Fila-Jankowska, A. (2009). Samoocena autentyczna. Warszawa: Wydawnictwo SWPS.
• Gołąb, S., Szcześniak, M. (2017). Satysfakcja z pracy a poczucie jakości życia na przykładzie osób z terenów wiejskich–doniesienia wstępne. Zeszyty Naukowe SGGW w Warszawie-Problemy Rolnictwa Światowego, 17(2), 41-47.
• Grabowski, D., Rachwaniec-Szczecińska, Ż. (2015). Poczucie koherencji, etyka pracy jako predyktory zadowolenia z pracy. Rozprawy Społeczne, 9(3), 61-67.\
• Jakimiuk, B. (2018). Wybrane czynniki kształtujące satysfakcję z pracy nauczyciela. Ruch Pedagogiczny, 2, 73-79.
• Jelonkiewicz, I., Kosińska-Dec, K. (2001), Poczucie koherencji a style radzenia sobie ze stresem: empiryczna analiza kierunku zależności. Przegląd Psychologiczny, 44(3),
  337–347.
• Karłyk-Ćwik, A. (2017). Style humoru a wypalenie zawodowe pedagogów resocjalizacyjnych. Teraźniejszość – Człowiek – Edukacja, 3(79).
• Kowalczyk, A. (2013). Samoocena jako predyktor przystosowania psychospołecznego osób z niepełnosprawnością pourazową. Lublin: Wydawnictwo WSSP im. Wincentego Pola.
• Krakowiak, P., Łukaszewska, B. (2015). Samoocena pracowników w instytucjach edukacyjnych i pomocowych a ich działalność zawodowa. Paedagogia Christiana
  1(35), 273–293. http://dx.doi.org/10.12775/pch.2015.015
• Kroplewski, Z., Mikuć, J., Szcześniak, M. (2018). Poczucie sensu życia a samoocena osób z niepełnosprawnością ruchową – wstępne wyniki badań empirycznych. Człowiek-Niepełnosprawność-Społeczeństwo, 1(39), 47–63. http://dx.doi.org/10.5604/01.3001.0012.2391
• Kupisiewicz, M. (2016). Pedagog specjalny – człowiek o wyjątkowych predyspozycjach osobowościowych, profesjonalista posiadający rozległą, interdyscyplinarną wiedzę
  i umiejętności. Studia z Teorii Wychowania 4(17), 173-186.
• Linca-Ćwikła, A. (2018), Pedagogiczne uwarunkowania poczucia koherencji. Roczniki Pedagogiczne, 10(46), 45–57. http://dx.doi.org/10.18290/rped.2018.10.3-3
• Lisowska, E. (2017). Zawodowe uwarunkowania zadowolenia z pracy wśród nauczycieli. Forum Pedagogiczne, 7(1), 227–244.
• Łaguna, M. (2012). Satysfakcja z życia i satysfakcja z pracy a motywacja do podejmowania szkoleń: Doniesienie z badań. Psychologia Jakości Życia, 11(2), 163-172.
• Majewicz, P. (2019). Rehabilitacja osób z niepełnosprawnością z perspektywy psychologii pozytywnej. Człowiek-Niepełnosprawność-Społeczeństwo, 2(44), 29-49. https://doi.org/10.5604/01.3001.0013.5760
• Mocheche, E.K., Bosire, J. Raburu, P. (2017). Influence of self-esteem on job satisfaction of secondary school teachers in Kenya. International Journal of Advanced and Multidisciplinary Social Studies, 3(2), 29-39.
• Mozumdar, A.A. (2014). The Role of Self-Esteem and Optimism in Job Satisfaction among teachers of Private Universities in Bangladesh. Asian Business Review Journal. 1(1),114-120.
• Piotrowicz, M., Cianciara, D. (2011). Teoria salutogenezy – nowe podejście do zdrowia i choroby. Przegląd Epidemiologiczny, 65, 521–527.
• Plichta, P. (2014). Obciążenia zawodowe pedagogów specjalnych pracujących z uczniami niepełnosprawnymi intelektualnie. Medycyna Pracy, 65(2), 239-250. https://doi.org/10.13075/mp.5893.2014.028
• Plichta, P. (2015). Wypalenie zawodowe i poczucie sensu życia pedagogów specjalnych. Wrocław: Oficyna Wydawnicza ATUT.
• Rachwaniec-Szczecińska, Ż., Grabowski, D. (2017). Satysfakcja z pracy, etyka pracy i poczucie koherencji na przykładzie pracowników call center. Zeszyty Naukowe Politechniki Śląskiej, 106, 207-216.
• Sekułowicz, M. (2005). Nauczyciele szkolnictwa specjalnego wobec zagrożenia wypaleniem zawodowym: analiza przypadków. Wrocław: Wydawnictwo Naukowe Dolnośląskiej Szkoły Wyższej Edukacji TWP.
• Sowińska, A. (2014). Zadowolenie z pracy-problemy definicyjne. Studia Ekonomiczne, (197), 45-56.
• Stanek, K. (2021). Samoocena a radzenie sobie ze stresem w obszarze kompetencji na przykładzie przyszłych pracowników socjalnych. Praca Socjalna, 36(2), 59-71. https://doi.org/10.5604/01.3001.0014.8732.
• Strzelecki, D. (2022). Samoocena i zaspokojenie podstawowych potrzeb psychologicznych jako predyktory wypalenia akademickiego wśród studentek pedagogiki specjalnej. Edukacja Dorosłych, 87(2), 95–112. https://doi.org/10.12775/ED.2022.016
• Strzelecki, D., Nieradka, F. (2023). Wypalenie zawodowe pedagogów specjalnych. Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio J, Paedagogia-Psychologia, 36(4), 115-134. http://doi.org/10.17951/j.2023.36.4.115-134
• Świętochowski, W. (2004). Poczucie koherencji a wypalanie się w zawodzie nauczyciela. Acta Universitatis Lodziensis. Folia Psychologica, 8, 55–66.
• The jamovi project (2022). Jamovi. (Version 2.3) [Computer Software]. Pobrano z https://www.jamovi.org.
• Węglarz-Masłowska, M. (2022). Poczucie koherencji a satysfakcja z pracy pedagogów specjalnych i nauczycieli. Niepełnosprawność. Dyskursy pedagogiki specjalnej, 47,
  75-87.
• Węglarz-Masłowska, M. (2023). Wypalenie zawodowe pedagogów specjalnych. Kraków: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Pedagogicznego.
• Wijk, K., Bergsten, E. L., Hallman, D. M. (2020). Sense of Coherence, Health, Well-Being, and Work Satisfaction before and after Implementing Activity-Based Workplaces. International journal of environmental research and public health, 17(14), 5250. https://doi.org/10.3390/ijerph17145250
• Wudarzewski, G. (2013). Satysfakcja z pracy – konceptualizacja pojęcia w świetle badań literaturowych. Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Bankowej we Wrocławiu, 5(37), 323-344.
• Zalewska, A. (2003).  Skala Satysfakcji z Pracy: pomiar poznawczego aspektu ogólnego zadowolenia z pracy. Acta Universitatis Lodziensis. Folia Psychologica 7, 49-61.
• Zaorska, M. (2012). Rola i miejsce pedagoga specjalnego w kreowaniu działalności edukacyjno-terapeutycznej. Acta Universitatis Nicolai Copernici Pedagogika, 28, 13–24. https://doi.org/10.12775/AUNC_PED.2012.001