Dostosowanie przestrzeni i procesu kształcenia dla uczniów z zaburzeniami ze spektrum autyzmu w warunkach szkoły integracyjnej i ogólnodostępnej

Adapting the learning space and process for students with autism spectrum disorders in inclusive and mainstream school settings

Jolanta Książek
ORCID: 0009-0000-9087-8316
Uniwersytet Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie

Abstrakt:

W artykule omówione zostały najistotniejsze problemy, z którymi w środowisku szkół inkluzyjnych (integracyjnych i ogólnodostępnych) spotykają się uczniowie
z zaburzeniami ze spektrum autyzmu. Zaliczyć można do nich nadwrażliwość sensoryczną, zaburzenia w procesie komunikowania się, niechęć ze strony rówieśników oraz przejawianie zachowań nieakceptowanych społecznie. Wspomniano też o aktualnych kategoriach diagnostycznych zaburzeń ze spektrum autyzmu (DSM-5 oraz ICD-11). Wskazano warunki jakie należy spełnić, aby dostosować przestrzeń szkolną i proces kształcenia do ich potrzeb (ograniczenie źródeł hałasu, zapewnienie miejsc do wyciszenia się, dbałość o uporządkowanie przestrzeni). Jeśli chodzi o edukację – zwrócono uwagę na główne formy terapii (poznawczo-behawioralna, logopedyczna, trening umiejętności społecznych, wsparcie psychologiczne), potrzebę stałości (miejsca, czasu i osób), a także znaczenie planów aktywności w pracy z nim. Na koniec przybliżono rolę terapeuty – jako osoby wspomagającej współpracę nauczyciela z uczniem z ASD. Dzięki zapewnieniu odpowiedniej organizacji przestrzennej szkoły oraz zindywidualizowanego procesu kształcenia podopieczni otrzymują jak najlepsze warunki do dalszego rozwoju.

Słowa kluczowe: zaburzenia ze spektrum autyzmu, edukacja inkluzyjna, nauczanie

Abstract:

The article discusses the most important problems that students with autism spectrum disorders encounter in the environment of inclusive schools (integrated and mainstream). These include sensory hypersensitivity, communication disorders, reluctance from peers and socially unacceptable behavior. Current diagnostic categories of autism spectrum disorders (DSM-5 and ICD-11) are also mentioned. The conditions that must be met to adapt the school space and the educational process to their needs were indicated (limiting noise sources, providing places to calm down, keeping the space tidy). When it comes to education, attention was paid to the main forms of therapy (cognitive-behavioral, speech therapy, social skills training, psychological support), the need for stability (place, time and people), as well as the importance of activity plans in working with him. Finally, the role of the therapist was presented – as a person supporting cooperation between a teacher and a student with ASD. By ensuring appropriate spatial organization of the school and an individualized education process, students receive the best possible conditions for further development.

Key words: autism spectrum disorder, inclusive education, teaching

 Bibliografia:

• American Psychiatric Association, DSM-5 Task Force. (2013). Diagnostic and statistical manual of mental disorders: DSM-5™ (5th ed.). American Psychiatric Publishing, Inc.. https://doi.org/10.1176/appi.books.9780890425596
• Antonik, A. (2015).  Nauczyciel wobec trudności związanych
  z edukacją uczniów z zaburzeniami ze spektrum autyzmu
  w warunkach szkoły integracyjnej i ogólnodostępnej. Analiza obszarów problemowych. Studia edukacyjne, 34, 153-165.
• Bombińska-Domżał, A., Cierpiałowska, T., Lubińska-Kościółek E., Niemiec, S., Kossewska, J. (2020). Szkoła inkluzyjna jako przestrzeń (nie)przyjazna sensorycznie dla uczniów
  z zaburzeniami ze spektrum autyzmu w opinii nauczycieli szkół inkluzyjnych. Edukacja, 2(153), 10-28.
• Cybulska, R., Derewlana, H., Kacprzak, A., Pęczek, K. (2017). Uczeń ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi w systemie edukacji
  w świetle nowych przepisów prawa oświatowego. Warszawa: Ośrodek Rozwoju Edukacji.
• Gałecki, P., Pilecki, M., Rymaszewska, J., Szulc, A., Sidorowicz, S., Wciórka, J. (2018). Kryteria diagnostyczne zaburzeń psychicznych DSM-V. Wrocław: Edra Urban & Partner.
• Garncarz, A., Rybka, A. (2012). Terapia i edukacja osób z autyzmem
  i niepełnosprawnością intelektualną. Próba integracji zagadnień. Sztuka leczenia, nr 3-4, 47-68.
• Kołakowski, A., Pisula, A. (2011). Sposób na trudne dziecko. Przyjazna terapia behawioralna. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
• Kossewska, J. (2017). Interpersonal interaction between pupils in the integrated secondary school No. 1 in Cracow. W: A. Galkiene (red.), Inclusion in socio-educational frames. Inclusive school cases in four European countries – an ethnographic research (s. 400–408). Wilno: Lithuanian University of Educational Sciences.
• Lew-Koralewicz, A. (2018). Integracja dzieci z zaburzeniami ze spektrum autyzmu w opiniach ich nauczycieli. Student Niepełnosprawny. Szkice i rozprawy, 18(11), 221–237.
• Majewicz, P. (2023). ICD-11 – implikacje w badaniach i praktyce psychologiczno-pedagogicznej. Lubelski Rocznik Pedagogiczny, 42(1), 123–139. http://dx.doi.org/10.17951/lrp.2023.42.1.123-139
• Pajor, P., Zawadzka, D., Kozłowski, P. (2019). Rola zespołu interdyscyplinarnego w procesie terapii zajęciowej. Studium przypadku dziecka ze spektrum autyzmu. W: E. Chodźko, A. Surma (red)., Wybrane aspekty z zakresu edukacji i literatury (s.169-183). Lublin: Wydawnictwo Naukowe Tygiel.
• Pisula, E. (2010). Efektywność działań terapeutycznych podejmowanych wobec dzieci z autyzmem. W: E. Pisula, D. Danielewicz (red), Wybrane formy terapii i rehabilitacji osób z autyzmem (s. 13-28). Kraków: Oficyna Wydawnicza „Impuls”.
• Płatos, M., Gocłowska, K., Wojaczek, K., Woźniak-Rekucka, P., Zawisny, A., Pisula, E. (2016). Sytuacja młodzieży i dorosłych z autyzmem w świetle sondażu ogólnopolskiego. W: M. Płatos (red.), Ogólnopolski spis autyzmu. Sytuacja młodzieży i dorosłych z autyzmem w Polsce (s. 22–129). Warszawa: Narodowe Centrum Badań i Rozwoju.
• Szmania, L. (2016). Relacje rówieśnicze w szkole w perspektywie osób z zaburzeniami ze spektrum autyzmu. Niepełnosprawność. Dyskursy Pedagogiki Specjalnej, 22(16), 202–221.
• WHO (2024). ICD-11 for Mortality and Morbidity Statistics. Pobrane 10 lutego 2024 r.  z: https://icd.who.int/browse/2024-01/mms/en
• Woźniak, M. (2018). Uczniowie ze spektrum autyzmu w szkole ogólnodostępnej. Analiza trudnych zachowań. Roczniki pedagogiczne, 10(46), 107-120.
• Zakrzewski, P. (2012). Stereotyp i etykietowanie jako zjawiska towarzyszące edukacji w szkole. Warszawskie studia pastoralne, 15, 176-196.

Akty prawne

• Ustawa o Systemie Oświaty (2017). Obwieszczenie Marszałka Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 8 listopada 2017 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu ustawy o systemie oświaty. Dz.U. 2017 poz. 2198